PERSONA

Türkçe film adı: PERSONA

 

IMDB: 8,1 / 10

 

Tür: Dram, gerilim

 

Süre: 1 sa. 25 dk.

 

Renk: Siyah, beyaz

 

Yapım yılı: 1966

 

Ülke: İsveç

 

Yönetmen: Ingmar Bergman

 

Oyuncular: Liv Ullman, Bibi Anderson

    

Favori diyalog (Quote of the film):
 

 

 

 

“Sence de insanın kendisinin aptal, özensiz ve ikiyüzlü olmasına izin vermesi daha iyi değil midir?”

 

 

 

 

 

 

 

Selamlar!

İşte cuma akşamınız için harika bir film! Bu film bir Michael Jackson, bir Madonna, bir Cher gibi! Dönemini (1960'lar) aykırı çizgileriyle sallayan, çığır açan, hem reddedilen, hem sevilen, etkisi yıllar boyunca devam eden ve edecek olan bir başyapıt.  İsveçli büyük yönetmen Ingmar Bergman'ın en önemli filmlerinden biri kabul edilen Persona, Oscar ödülü ile taçlandırılmış, sinema tarihine yeni bir ekol ve bakış açısı kazandırmıştır.  

Persona, son derece ağır, bilmece gibi, üzerinde derin düşünülmesi, sindirilmesi gereken ve karakter betimlemeleriyle, oyuncularıyla “vay be” dedirten türde bir filmdir.  Filmi birkaç kere izlemeniz gerekebilir.  Çünkü her izlediğinizde yeni bir bilmece unsuru fark edeceksiniz; parçaları birleştirmeye başladığınızı göreceksiniz.  Ben 3 kere izledim; birçok da yorum okudum.  “Cidden mi”, deyip tekrar izledim.  Sonuca da hala tam olarak ulaştığımı düşünmüyorum açıkçası.

Persona, Bergman’ın psikolojiyi en çok kullandığı, en karmaşık ve en soğuk filmidir.  Yüksek ihtimal de “ölmeden önce izlemeniz gereken 1000 film” içerisindedir.  Bakmadım ama kesin öyledir:)

Film, bir film şeridinin yanmasıyla başlar.  Daha sonra birbirinden ilgisiz ve rahatsız edici karelerle devam eder.  Burada, yönetmenin amacı biraz ipucu vermek, biraz da bir film izlediğinizin ve kontrolün onda olduğunu hatırlatmaktır.  Mesela bir karede yatan ve üşüyüp üzerini örtmeye çalışan bir çocuk göreceksiniz.  Daha sonra çocuk birbiri içine geçen iki kadın yüzünü dev bir ekrandan okşar.  O çocuğu filmin sonuna doğru bir fotoğrafta daha görecek olmanıza rağmen aslında filmin ana unsurlarından biridir o çocuk.  

Filmin konusuna geleyim:

Konu: 

Elizabeth Vogler döneminin ünlü bir tiyatro oyuncusudur.  Evlidir ve bir çocuğu vardır. Günün birinde oyununu sahnelerken birden gülmeye başlar; ardından sessizliğe bürünür ve herhangi bir psikolojik rahatsızlığı olmamasına rağmen çevresiyle tüm ilişkisini keser.  Kocası, çareyi onu bir kliniğe yatırmakla arar.  Doktoru, Vogler ile özel olarak ilgilenmesi için Hemşire Alma’yı görevlendirir.  Tedavi doktorun önerisiyle, deniz kenarındaki kendi yazlık evinde sadece Vogler ve Alma’nın izole bir biçimde yaşamasıyla devam edecektir.  Vogler’in yazlıkta da devam eden sessizliği Alma’ya cesaret verir ve kendi yaşam hikayesini Vogler’e anlatmaya başlar.  Ve zamanla iki kadın kendini ilginç bir psikolojik oluşum içerisinde bulur.

Bilgi ve görüşler (SPOILER ALERT!! - Filmi izledikten sonra okumanızı öneririm!) 

Filmde karmaşık bir anlatım tarzı olduğunu söylesem şaşırmazsınız herhalde.  Kimi karelerde karakter kendini anlatırken, kimi karelerde yorum size bırakılıyor, kimi karelerde de durumu dış ses anlatıyor.  Yönetmen bir film izlediğinizi size sürekli olarak hatırlatmaya devam ediyor yani.

Bu noktada yönetmene ait önemli ve ilginç bir bilgiyi de paylaşmak isterim: Bu filme ilham verenin, Bergman’nın başından geçen bir hastalık olduğunu biliyor muydunuz?

Bergman, 1965 yılında bir kulak rahatsızlığı geçirir ve dinmeyen baş dönmeleri ile mücadele eder.  Doktoru başına bir bant bağlayarak onu yatağına sabitler ve tavana çizdiği noktaya odaklatarak baş dönmesini bu ilginç formülle geçirmeye çalışır.  Bergman tavandaki noktaya konsantre olmaya çalışırken, birden aklına birbirine girmiş yüzler gelir.  Bu yüzleri ayırt ederek noktaya konsantre olmaya çalışır.  Bir gün hastane odasından dışarı bakarken bir hasta ile hemşirenin bankta oturduğunu fark eder ve uzunca bir süre onları gözlemler.  Böylece iç içe geçen yüzler, karakterler (persona) ve hemşire-hasta ilişkisi, yeni filmi için bir temel oluşturuverir.

Bergman’ın çoğu filminde kendi sorunlu çocukluğu ve 2.Dünya savaşı sonrası İsveç bunalımından izler görülür.  Bu nedenle filmleri psikanalizle yorumlanmaya açıktır. Dolayısıyla filmin temelini oluşturan Carl Gustav Jung’un “Persona Kavramı”ndan size kısaca bahsetmem önemli bence.   Sizi yormak istemem ama burada sadece bir film çekilmemiş; felsefe,  psikoloji, sosyoloji ve görsel sanatla bir denklem oluşturulmuş.  Persona kavramı özetimden sonra yavaş yavaş “vayyyyy” seslerini duyacağımdan eminim. 

Jung’un persona kavramına göre hepimiz toplum içerisinde belirli maskeler altında kendi öz benliğimizden farklı bir karakter sergileriz.  Bu, başkalarının görmesine izin verdiğimiz personadır.  Yine de bizim bir parçamızdır ama şekillenmiş olanıdır.  Böylece toplum içerisinde güvendeyizdir.  Bir de toplum tarafından dışlanmamak adına sakladığımız, bastırdığımız ve yüzleşmekten kaçındığımız “öteki ben”-“alterego” muz vardır.  Çoğu insan (hatta bence hepimiz) kendi öz personasıyla topluma gösterdiği personasını aynı kabul eder ve kendi benliğinde kaybolur, boğulur.  Buna Jung;  “Şişme (inflation)” der.  Aslında Vogler’in yaşadığı da tam olarak budur! Bir gün sahnede Vogler kendi kendine yabancılaştığını fark eder.  Rol yapmaktan artık usanmıştır.  Ve daha fazla yalan söylememek adına dış dünyaya kendini bir anda tamamen kapatır ve susar.   

Kadınların yüzlerinin birbirine karışması; yani sahte bir kimliğin bir diğerine dönüşümünü Bergman hep yakın yüz çekimiyle anlatır. Biraz rahatsız edici olsa da, gerçekten çok farklı. Neyse ki kadınlar güzel:) Ama düşününce bence en etkili anlatım şekli de bu.  Sizi içine alıyor, bir taraftan da felsefi bir yaklaşımı var.  Sürekli fiziksel temasta olan iki kadın... Bir süre sonra biri diğeri oluveriyor.  Okuduğum yorumların birinde diyordu ki, sarıldıklarında birinin kafası diğerinin bedeninde, diğerinin kafası diğerinin bedeninde.  Yani değişen ya da değişmek isteyen bedenler.  Ayhan Sicimoğlu gibi yorum yapacağım ama “bakar mısınız?” Aslında yönetmen bunu sizin gözünüze sokuyor, marifet bunu sizin algılayabilmenizde... Bunu tabii ki ilk izlediğinizde anlayamıyorsunuz, çok da tuhaf geliyor.  Ama size verdiğim bilgilerle gözünüzü kapatıp tekrar bir düşünün.  Tam bir sanat değil de ne.  Ve bu sanatın 1960'lı yıllarda yapılıyor olması...Gerçekten muhteşem.

Diğer bir nokta da;  Vogler çoğu sanatçı gibi ego sahibidir, narsistir aslında.  Dolayısıyla amaçladığı şeyi yapamaz; yani yalın ve saf olamaz.  Alma’ya güler, içten içe onunla dalga geçer ve küçümser.  Hatta dayanamaz bunu kocasına bir mektupla anlatır.  Alma’yı tutarsız olarak anlatarak, kadının kendisine aşık olduğunu da yazar.  Mektubu göndermesi için Alma’ya verir.  Alma mektubu okur ve dehşete düşer.  Belki de Vogler Alma’nın okumasını da istemiş olabilir çünkü mektup zarfını kapatmaz. 

Alma, sırlarını tüm saflığıyla paylaşırken aslında küçümsendiğini anlar.  Kırılır, korkar ve saldırıya geçer.  Bu noktada yönetmen, film izlediğimizi bize yine hatırlatarak film şeridini yeniden yakar:) Ya da belki de bir uyanışı simgelemek de istemiş olabilir.  Seçim sizdeJ Alma bu durum karşısında önce fiziksel acı vermek ister; ardından rüyasında Vogler’in yerine geçerek kocasıyla ilişki kurar.  Vogler ile aynı olamayacağını anlar ve eski benliğine bürünmeye çalışır ama maalesef kendi gerçekliğini de kaybeder ve kaybolur.  Vogler gibi giyinmeye başlar.   Bir şekilde intikam da alır olur şöyle ki; Vogler aslında hiçbir zaman personasına ulaşamayacağını anlamış olur.  Alma ile birlikteyken de aslında maske taktığını fark eder.

Vee filmin sonunda bir gerçek ortaya çıkar.  Vogler çocuğunu yine toplum için doğurmuştur.  Bunu aslında günümüzde de çokça görmüyor muyuz? :) Neyse, çocuk doğduktan sonra da yükü kaldıramaz.  O, çocuktan ne kadar nefret ediyorsa, çocuk da annesini o kadar seviyordur.  Vogler, yapmacık davranış ve sevgisinin sonucunda da artık dayanamaz ve bu hale gelir. 
Bu konuyu Vogler'in yüzüne vururken, Alma gerçekte onun gibi olmadığını anlar.  Burada kadınların acı yüzleri birleşir.  Birisi mecburiyetten istemediği çocuğunu aldırmışken, birisi de aslında hiç sevmeyeceği bir çocuğu toplum için doğurmuştur.  İki kadın bir şekilde aynı kaderi paylaşmıştır.

Alma hemşire üniformasını tekrar giyer ve Vogler’e kanını içirir.  Evet, bu garip ve iğrenç biliyorumJ Ama düşününce aralarındaki bağ daima sürsün diye yapmış olabilir.  Ya da tam tersi kadından sonsuza kadar kurtuluyor ve bu şekilde rahatlıyor da olabilir. Bir sonraki sahnede hayali bir hastane odasında Vogler’e hükmettiğini görüyoruz. Böylelikle onun kontrolü ele geçirmiş olduğu da anlatılmak istenmiş olabilir.  Seçim yine sizdeJ

 

Film yine yanan bir film şeridi ile sona erer.  (Huhuu film seyrediyorsunuz ;))

Kadınlar güzel demiştim hatırlarsanızJ  Ama başroldeki kadınlardan biri; Liv Ullman, Bergman’ın ilham perisi ve çocuğunun annesidir.  Tam 9 filminde de oynamıştır. 

Filmden şöyle bir çıkarımım oldu:

Herkesin bir şekilde kaybolmak istediği dönemler olabilir.  Ama Bergman bu işi çözmüş gibi görünüyor.  Filmi izleyenler hatırlayacak, Vogler için zaman sadece hastane odasında klasik müzik dinlediğinde duruyor ve sadece o zaman dinginleşiyor.  Klasik müzik… Saflığın, duruluğun melodi bulmuş hali... Tavsiye ederim.

 

Kaynaklar

www.filmjhafizasi.com
www.imdb.com